ผมมีโอกาสเข้าอบรมเพื่อการเข้าใจความเป็นมนุษย์ ผ่านกระบวนการละคร

จำนวน 3 หลักสูตร คือ

หลักสูตรที่ 1 ละครเพื่อการเรียนรู้ความเป็นมนุษย์ (สนใจอ่าน คลิกที่นี่) 

หลักสูตรที่ 2 ละครกระบวนการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21 (สนใจอ่าน คลิกที่นี่)

และหลักสูตรที่ 3 พัฒนาเครือข่ายนักสื่อสารเพื่อการเปลี่ยนแปลง

ทำให้ผมมีโอกาสได้เรียนรู้กับ รศ.พรรัตน์ ดำรุง (ครูอุ๋ย)

อาจารย์จากภาควิชาศิลปะการละคร คณะอักษรศาสตร์ จุฬาฯ 

ครูอุ๋ยได้ให้ข้อคิดเกี่ยวกับ “ละครนอกกรอบ”

ว่าคือการนำบางช่วง / บางส่วนของการฝึกฝนนี้มาใช้กับคนสามัญ

โดยใช้ละครเป็นกิจกรรม หรือกระบวนการ (Drama process)

และการสร้างละครบางฉาก บางตอนที่ล้วนมีจุดมุ่งหมาย

เพื่อนำพาให้ผู้ที่มีส่วนร่วม (Participant) ไม่ว่าในบทบาทของผู้แบ่งปันเรื่องราว

ผู้แสดง ผู้ชม ต่างเป็นผู้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ สะท้อนวิพากษ์

มีส่วนร่วมในการออกความคิด ค้นหาแนวทางในการสร้างเรื่องราว

ขบคิดปัญหา ลงมือทำ และเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการนำเสนอเรื่องราวเพื่อสื่อสาร

ก่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนและเรียนรู้ รับฟังความคิดเห็น และลงมือทำการพัฒนาสร้างความเปลี่ยนแปลง

ที่ทำให้เกิดประสบการณ์ให้เหนือไปจากแค่การรับชม (Viewing)

จากประเด็นนี้ทำให้ผมเกิดความคิดที่ว่า

หากการสื่อสารด้วยละครมันทำให้สื่อสารกับผู้อื่นได้ง่าย ๆ

แล้วทำไมเราไม่นำกระบวนการละครมาประยุกต์ใช้ในการจัดการเรียนการสอน

Augusto Boal นักการละครและนักเคลื่อนไหวที่ใช้ละครเป็นสื่อเพื่อเปลี่ยนแปลงสังคม

โดยการสร้างการสื่อสารพูดคุยระหว่างนักแสดงกับผู้ชม

ที่สร้างกลวิธีที่จะเกิดการปฏิสัมพันธ์ โต้ตอบ และมีส่วนร่วมระหว่างผู้แสดงละครกับผู้ชม (Spectator)

ทำให้เส้นที่แบ่งระหว่างผู้ชมกับเวทีทลายลงไปได้

ผู้ชม นักแสดง (Spect-actor) ในละครของผู้ถูกกดขี่ (Theatre of the oppressed)

ที่ Boal พัฒนาให้ผู้ชม (Spectator) ได้เข้ามามีส่วนร่วม

ให้คนที่ไม่รู้จักการแสดงเลยได้เล่าเรื่องราวต่าง  ๆ

โดยวิถีการฝึกฝนของ Boal คือ

สร้างกลวิธีในการทำงานกับคนธรรมดา ๆ ที่ไม่เคยรู้จักการแสดง

ให้สามารถเล่าเรื่องและแบ่งปันความคิด แบ่งปันประสบการณ์

และวิพากษ์ วิจารณ์เรื่องราวละครที่เขาได้ชม

โดยครูเป็นผู้ตั้งคำถาม ชักชวนให้เกิดการแสดงความเห็น

สะท้อนความรู้สึก และโต้แย้งอย่างเป็นรูปธรรมจนทำให้การเสวนาพัฒนาไปได้

ด้วยวิถีของ Boal ผ่านกระบวนการละคร ที่ผมต้องพิสูจน์

ว่าสามารถพัฒนาความเป็นมนุษย์ได้จริงขนาดนั้นเชียวหรือ

ผมจึงได้นำกระบวนการละครมาใช้ที่ ม.เทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี

ว่าจะสร้างความเปลี่ยนแปลงกับลูกศิษย์ของเราได้หรือไม่

กิจกรรมการเรียนรู้เพื่อ “รู้จักตัวเรา” ของละครประยุกต์

- เริ่มจากการสำรวจตัวเราเอง การกำหนดลมหายใจ มีสมาธิ

มีสติสัมปชัญญะ รู้เท่าทันความคิด ควบคุม ทำให้ช้าลง ฟังมากขึ้น

- ฝึกแลกเปลี่ยนการฟัง เล่าเรื่องและแบ่งปันประสบการณ์

- ส่งเสียงพูด ในวงกลมที่เท่าเทียม (Focus/Trust/Respect)

- สนุกน้อยลง / คิดถึง-แจกแจงปัญหามากขึ้น จริงจัง และพัฒนาการแตกประเด็น

การมีพื้นที่ขบคิดเรื่องที่สนใจ อยากติดตาม

- Space / Time / Collaborative

การที่เราจัดหลักสูตรให้กับนักศึกษา

เราได้เคยคิดหรือไม่ว่าคือสิ่งที่พวกเขาสนใจจริง ๆ

เรากำลังกดทับ กดขี่ลูกศิษย์อยู่หรือไม่

แล้วเราจะทำอย่างไรให้เกิดการสร้างสรรค์ ร่วมจิตร่วมใจ

ในเรื่องราวที่กลุ่มให้ความสนใจและใส่ใจ

หากระบวนการที่จะพัฒนาความคิดให้ชัดเจน

หากแก้ปัญหาไม่ตก ลองช่วยกันขบคิด

การสื่อสาร จะนำสู่การเปิดวงสุนทรียสนทนา (Dialogue)

ที่ต้องกล้าออกจาก Comfort Zone

ซึ่งหลายครั้งผมมักได้ยินเสมอว่าพื้นที่ไม่อำนวยในการทำวง Dialogue

ตัวผมเองก็พบกับห้องเรียนที่ไม่เอื้อต่อการจัดวงสุนทรียสนทนาอยู่บ่อยครั้ง

แต่เราต้องรู้จักปรับตัว แม้ห้องเรียนไม่อำนวย ก็ต้องรู้จักประยุกต์ใช้

อย่างห้องที่ออกแบบในลักษณะ Lecture based

เราก็ต้องรู้จักเป็น Facilitator เพื่อประยุกต์ให้เกิด Discussion group ให้จงได้

กระบวนการละคร จึงเป็นการเรียนรู้ระดับจิตสำนึก

ที่ผู้เรียนต้องสวมบทบาทสมมุติเป็นผู้อื่น

และสิ่งที่คุณครูจากมะขามป้อมได้สอนพวกเราทั้ง 3 หลักสูตร

เป็นกระบวนการที่คุณครูได้ลองผิด ลองถูก ผ่านประสบการณ์มาแล้วทั้งสิ้น

ขึ้นอยู่กับใครจะนำสิ่งเหล่านี้ไปประยุกต์ใช้อย่างไรในบริบทของตนเอง

เพราะเราไม่สามารถเปลี่ยนแปลงผู้อื่นได้

นอกจากเปลี่ยนแปลงตัวเราเอง

ผมจึงขอเปลี่ยนแปลงตัวเอง

ด้วยการเป็นครูละคร เพื่อการเข้าใจความเป็นมนุษย์

ตามวิถีแบบ “มะขามป้อม”